جغرافیای تاریخی مرو

شهر مرو که اینک شهر نوساز ماری در نزدیکی آن برپا شده و مرکز یکی از پنج استان یا ولایت کشور ترکمنستان است از دیرباز پیوندی ناگسستنی با تاریخ و فرهنگ ایران و زبان فارسی داشته است. ذکر نام این شهر با عنوان “مارغوش” در کتیبه های هخامنشی، “مرغیانه” در منابع کهن ایرانی و متون یونانی، و “مرو” در شاهنامه و دیگر منابع دورۀ اسلامی، مبین دیرینگی پیوند آن با حوزۀ تمدنی ایران زمین است. قدمت چهارهزارسالۀ ویرانه های مارغوش که اینک در فاصلۀ چندفرسنگی شمال ویرانه های شهر مرو ساسانی و اسلامی به محاصرۀ بیابان و شن درآمده، موید دعوی منابع کهن ایرانی، مبنی بر احداث اولیۀ شهر مرو توسط طهمورث دیوبند و تکمیل آن به وسیلۀ افراسیاب تورانی و اسکندر ذوالقرنین است. در اهمیت این شهر در دوران اسلامی همان بس که آن را “ام القرای” شهرهای خراسان، “مادر شهر عجمان” و “جان شاهان” یا مرو “شایجان” و “شایگان” می خوانده اند. ملاک نویسنده در کتاب حاضر، در تعیین حدود جغرافیایی مرو، عمدتا محدودۀ همین ولایت یا استان مرو کنونی ترکمنستان بوده است. کتاب شامل معرفی تمامی شهرها و آبادی های ولایات: مرو رود (ماروچاق و مرغاب و بالامرغاب بعدی)، پنج وه، مرو و گنج روستا، به اضافۀ معرفی اجمالی ولایت بادغیس است.