رباعیات خیام و خیامانه های پارسی

معرفی کتاب رباعیات خیام و خیامانه‌های پارسی

بیش از یک قرن است که پژوهشگران و دوستداران حکیم عمر خیّام نیشابوری می‌کوشند از طریق پالایش رباعیّات منسوب بدو، چهرۀ راستینی از این شخصیت جهانی را به تصویر در آورند. این مسیر طولانی، با کامیابی‌ها و ناکامی‌های بسیار همراه بوده است.
کتاب حاضر، در دو دفتر تنظیم شده و بدین نیّت فراهم آمده که متنی قابل اعتماد از رباعیّات خیّام و دیگر خیّامانه‌های تاریخ رباعی فارسی به دست دهد. در دفتر نخست، نویسنده با استفاده از سه معیار توأمان، به انتخاب رباعیّات خیّام از منابع کهن پرداخته است: معیار اول، شناسایی منابع کهن، ارزیابی و دسته‌بندی آن‌ها و به‌کارگیری اصل تواتر و تکرار رباعیّات منسوب به خیّام در ‌آن‌هاست. معیار دوم، شناسایی گویندگان واقعی رباعیاتی است که طی سالیان متمادی به نام خیّام مشهور شده است. و معیار سوم، داشتن قافیه‌های چهارگانه است. طبق بررسی مؤلف، در دواوین نُه شاعر آن روزگار، تا ۹۳ درصد رباعیّات، چهار قافیه‌ای بوده است.
در بخش اول کتاب، شرح مفصلی از معیارهای پیشنهادی و روش انتخاب رباعیّات خیّام داده شده است. در گام نخست، با کمک سه معیار انتخاب، ۲۰ رباعی را که واجد هر سه معیار هستند، به عنوان رباعیّات اصلی و اصیل خیّام اختیار شده است. بخش دوم رباعیّات، شامل رباعیّات مُحتمل است. ۴۹ رباعیی که در این بخش جای گرفته، فقط دو ویژگی از معیارهای سه گانه را با خود دارند. در بخش سوم کتاب، رباعیّات مشکوک و مردود مورد ارزیابی قرار گرفته است. از نظر نویسنده، انتساب اغلب این رباعیّات به خیّام مردود است.
دفتر دوم کتاب به منتخبی از خیّامانه‌های پارسی، در محدودۀ زمانی قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم هجری، اختصاص یافته است. در این بخش، 58 رباعی خیّامانه نقل شده است.
در بخش آخر کتاب، فرهنگ کوچکی از لغات و اصطلاحات خاص موجود در رباعیّات خیّام و خیامانه تدارک دیده شده که هم کلیدی است برای درک بهتر این رباعیّات، و هم می‌تواند سوابق و لواحق این اصطلاحات را در متون ادبی نشان دهد.